Dægurmál, heimsmál, stjórnmál, menning, sagnfræði o.fl.

Úkraína-Rússland í upphafi 2025

Sergei Sobyanin borgarstjóri Moskvu upp ljóstraði því sem Rússar afneita og vilja ekki kannast við en það er mikið mannfall Rússa. Hann sagði að verið væri að sinna yfir 600 þúsund illa særðum en það þýðir að yfir 300 þúsund eru fallnir. Rússneskur prestur talaði um að mannfall Rússa væri um ein milljón. Þetta er heldur hærri tölur en Vesturlönd hafa stuðst við. Rússnesk hjúkrunarkona sagði frá því að á aðeins einu sjúkrahúsi í Moskvu kæmi að jafnaði allt að 1000 illa særðir hermenn á degi hverjum. Í desember síðasliðnum féllu nær 50 þúsund Rússar en það eru helmingi fleiri en ganga í herinn í hverjum mánuði.  ISW (institute for study of war) telja að Rússa skorti um 1,5 milljónir manna til að sinna mikilvægum störfum í innviðum, þjónustu og framleiðslu en þetta hefur leitt af sér hrun á mörgum sviðum.

2024 náðu Rússar minna en 1/2 % af landsvæði Úkraínu en kostnaður Rússanna við að ná þessu landsvæði er mikill en þeir misstu um 420 þúsund hermenn við þessar landtökur. Þar á móti tóku Úkraínumenn álíka mikið landsvæði af Rússum í Kúrsk héraðinu í Rússlandi og hafa tæplega 40 þúsund Rússar fallið þar við að reyna að ná héraðinu til baka án árangurs og auk þess hafa yfir 3000 N-Kóreumenn fallið þar.

Kostnaður Rússa við stríðsreksturinn er mikill. Talið er að þeir hafi eytt 7,2 milljörðum dollara bara  í flugskeyti og dróna. Lloyd Austin varnarmálaráðherra Bandaríkjanna áætlar að Rússar hafi eytt um 200 milljörðum dollara í stríðsreksturinn í Úkraínu. Gert er ráð fyrir að Rússar eyði 142 milljörðum dollara eða 32.5% af útgjöldum ríkisins í stríðsreksturinn 2025. Talið er að um 580 þúsund rússneskir hermenn berjist í Úkraínu og launakostnaður talinn vera um 13 milljarðar dollara. Úkraínumenn hafa eyðilagt rússnesk tæki og tól fyrir 79 milljarða dollara.

Úkraínumenn framlengdu ekki samning við Rússana um áframhaldandi flutning á gasi í gegnum Úkraínu og skrúfuðu fyrir gasið 1. Janúar til þeirra landa sem enn keyptu af Rússum, Slóvakíu, Ungverjalands og Austurríkis. Gazprom missir þar með öll viðskipti við Evrópu og missir tekjur upp á 5 milljarða dollara. Rússar eru þar með búnir að missa mikilvægasta markaðinn og verða af gríðarlegum tekjum sem aldrei koma aftur þar sem Evrópa hefur snúið sér annað og verð á gasi mun lægra en var við upphaf stríðsins. Þessir gasflutningar í gegnum Úkraínu hófust 1973 og eru þetta því söguleg tíðindi og mikið kjaftshögg fyrir Rússana. Þegar Pútin varð forseti fóru 130  milljarðar rúmmetra af gasi í gegnum Úkraínu á ári en nú „0“. Forseti Slóvakíu Robert Fico hefur hótað að loka á rafmagnssölu til Úkraínu í hefndarskyni en Pólverjar stigu inn og lofuðu að sjá Úkraínumönnum fyrir rafmagni í staðinn. Transnistría fær ekki gas og ekki Moldóva og þurfa þeir að leita leiða við orkuöflun.

Úkraínumenn gera ráð fyrir að framleiða yfir 30.000 langdrægra dróna á árinu 2025 auk yfir 3000 flugskeyti. Langdrægir drónar draga yfir 2000 km. Árásir á olíuhreinsistöðvar og olíubyrgðastöðvar mun aukast verulega en nú þegar er iðnaðurinn í lamasessi vegna árása. Einnig munu árásir aukast á vopnaframleiðslu og samgöngur.

Bandaríkjamenn hafa beðið sína ríkisborgara sem eru í Hvíta-Rússlandi að yfirgefa landið en forsetakostningar verða 26. janúar og hugsanlega verða þær ekki friðsælar.

Fall Assats í Sýrlandi var mikið áfall fyrir Rússana og að missa ítök og herstöðvar í landinu.

Trump sagðist geta samið um frið Í Úkraínu á fyrsta sólarhring í embætti en Pútin og Lavro hafa sagt að ekki verði samið um frið nema Úkraínumenn láti eftir öll þau landsvæði sem Rússar gera kröfu um og fari ekki í NATO.  Talið er að Úkraínumenn geti verið án aðstoðar Bandaríkjamanna næstu tvö árin en með áframhaldandi stuðningi Evrópuríkja. Það eru minnkandi líkur á að Rússar geti haldið út jafn lengi sérstaklega ef heimsmarkaðsverð á olíu lækkar áfram. Trump hótaði að draga alla aðstoð við Úkraínu til baka í kosningabaráttunni en ólíklegt er að hann standi við það sérstaklega í ljósi þess að hafa skipað Keith Kellogg fyrrverandi hershöfðingja og öryggisráðgjafa Hvíta hússins sem hefur heimsótt Úkraínu og er ötull stuðningsmaður Úkraínu. Hugsanlega muni Trump stór auka stuðninginn ef Pútín hafnar friðarsamningi.

 Friðarsamningur án NATO aðildar er útilokaður fyrir Úkraínu þar sem þetta yrði aðeins hlé fyrir Rússana til að byggja upp herinn og klára dæmið. Alexanders Dugin sem oft er kallaður heili Pútíns og hugmyndasmiður sagði það sem Rússar hafa reynt að fela; “Rússland verður aftur heimsveldi en án Úkraínu getur það ekki orðið“. Hefur sem sagt ekkert með nasista í Kíev að gera eða ógn við þjóðaröryggi og útþenslu NATO. Þetta snýst um ego Pútíns, stórveldisdrauminn sem er að enda í martröð og hruni Rússlands.

Notkun heimsins á jarðefnaeldsneyti vex stöðugt

Heimsframleiðslan á hráolíu og olíafurðum miðað við desember 2023 mælt í tunnum á dag var  um 83 milljónir tunna á dag en um 66  milljónir þegar Kyoto bókunin var gerð 1997 um að draga úr útblæstri CO2.  Spár gera ráð fyrir um 114 milljónum tunna á dag 2030 eð 48 mb/d meira en 1997.

Bandaríkin hafa framleitt mest síðustu 6 árin eða um 13,3 milljónir tunna á dag. Þessi 10 lönd framleiða yfir 70% af heimsframleiðslunni (mb/d million barels per day eða tunnur á dag).

United States       13,308,000
Russia (OPEC+)      10,272,000
Saudi Arabia (OPEC)  8,950,000
Canada               4,990,000
Iraq (OPEC)          4,445,000
China   Asia         4,181,000
Iran (OPEC)          4,084,000
Brazil               3,585,000
United Arab Emirates 3,300,000
Kuwait (OPEC) Asia   2,644,000

Markmið samningsins Parísarsamningsins Sameinuðu þjóðanna (2015) er að stöðva aukningu í útblæstri gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu og ná að halda hnattrænni hlýnun innan við 2°C. Samningurinn gerir ráð fyrir að aðildarríki meti stöðu sína á 5 ára fresti. Fyrsta matið fór fram árið 2023. Nú eftir að 2024 verður yfir 1.5°C þá telja vísindamenn að 2°C hækkun hitastigs  Jarðar frá iðnbyltingunni verði á næstu 7-10 árunum. Þegar sá múr verður rofinn mun enginn mannlegur máttur stöðva loftslagbreytingarnar.

Heimsframleiðslan á kolum var 8.9 milljarður tonna 2023 og eftirspurnin 8.7 milljarður tonna og hefur aldrei verið meiri. Kína notar langmest af kolum eða um 56%. Kínverjar og Inverjar nota saman yfir 70% af kolum heimsins.  

Heildarnotkun heimsins á gasi verður um 4,2 trilljónir rúmmetrar 2024 eða nánast helmingi meiri en frá Kyoto bókuninni 1997.

Orkugjafar heimsins en 85% er jarðefnaeldsneyti

Olía     38%
Kol      24%
Gas      23%
Grænir    9%
Kjarnorka 6%

Þrátt fyrir loftslagsráðstefnunar eykst notkun jarðefnaeldsneytis jafn og þétt og 2°C múrinn fellur fljótlega. Breska Náttúrufræðistofnun varar við afleiðungunum sem vöxtur CO2 veldur, sérstaklega súrefnisskorti hafanna sem mun valda víðtækum fiskidauða í lok aldarinnar.

Vesturlönd hafa yfirburði í tækni og kunnáttu til að gera bestu tölvukubbana (örgjafana) sem þarf fyrir bestu tæknina. Sá sem hefur bestu kubbana hefur yfirburði í allri tækni og sérstaklega mikilvægt í hernaði. Þetta er eins og hringurinn í Hringadrottinssögu, sá sem hefur hringinn hefur valdið. Sá sem hefur bestu tæknina og besta kubbinn hefur valdið.

Fyrir stuttu hætti TSMC í Taiwan að taka á móti pöntunum á AI tölvukubbum frá Kína. Á móti hættu Kínverjar sölu á málmunum;  germaníum (Ge 32) og  gallium (Ga 31) sem þarf til að gera tölvukubba. Á móti geta Bandaríkjamenn hætt að selja Kínverjum Silicon (Si 14) en 90% af hreinasta efninu kemur frá námu í Spruce Pine í Norður-Karólínu skammt frá Asheville og er lykilefnið í tölvukubbana. Bandaríkjamenn geta á stuttun tíma náð í hina málmana en germanium er aukaafurð við zink vinslu og gallium við bauxite og álvinnslu.

Mannshár er um 80.000 nm að þvermáli og í iPhone 18 Pro 2026 verður tölvukubbur símans með 2nm milli rása. Þetta er það öflugast sem verður í boði en þess er vænst að hámarkinu verði náð innan fárra ára sem er þá 1.1nm milli rása. (atom eru 0.1- 0.5nm í þvermál og vírus er um 100nm)

Talið er að Kínverjar geti náð á næstu árum 5-7nm en það þýðir að þeir eru ekki samkeppnisfærir við tæknivörur Vesturlanda né hernaðargetu og sama á við um Rússa.

TSMC í Taiwan (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company) flutti út tölvukubba fyrir 184 milljarða Dollara 2022 sem er 25% af landsframleiðslu landsins. Þetta er ein helsta ástæða þess að Kínverjar ásælast Taiwan. TSMC notar búnað frá ASML Hollandi sem er fremst á þessu sviði. Nú vilja Bandaríkjamenn flytja framleiðsluna frá Taiwan til Bandaríkjanna og stjórna því hverjir fá aðgang að tækninni. Verið er að reisa fyrstu verksmiðjuna sem verður með 4nm kubba sem fyrsta skrefið. ASML Holding N.V (Advanced Semiconductor Materials Lithography)  er Hollenskt fyrirtæki stofnað 1984 og notar “extreme ultraviolet” (EUV) tækni en TSMC og ASML eru nánir samstarfsaðilar. Árið 2004 kom TSMC  fyrirtækið með 90 nm kubba á markað og  2026 koma 2nm.
Í nóvember var ASML fjórða verðmætasta fyrirtæki Evrópu og markaðsvirðið um 264 milljarða Dollara.

Þetta tæknistríð stórveldanna er hafið. Skortur Japana á olíu og góðmálmum leiddi til styrjaldar við Bandaríkin 7. des. 1941. Mun skortur Kínverja og Rússa á örgjöfum leiða til styrjaldar? Það er talið að það muni taka Kínverja áratugi að komast í 2-3nm kubba því tæknin er eins flókin og hún getur orðið og nú þegar búið er að loka á möguleika þessara þjóða að verða sér úti um tæknina þá breytist margt. Vestræn fyrirtæki eru öll að yfirgefa Kína eins og i-phone framleiðslan þar sem tölvukubbarnir verða ekki fluttir til Kína.

Síðan var Google að kynna Willow fiseindakubbinn sem margfalt öflugri en allar ofurtölvur til samans.

Pútin fullyrðir að innrásin í Úkraínu hafi verið vegna útþenslu NATO sem vaxandi ógnar við Rússland. Þetta eru fullkomin ósannindi sem margir á Vesturlöndum hafa lapið upp eftir Rússunum.  Ástæðan er allt önnur. Eftir valdatöku Pútins 1999 gerði hann árás á Téténíu og lagði höfuðborgina Grozny í rúst og yfir 100 þúsund voru drepnir. Pútin hóf að fangelsa blaðamenn koma fyrir kattarnef öllum hugsanlegum óvinum og lét drepa þá olígarka sem hann taldi ekki hliðholla sér. Þetta framferði varð til þess að Austur-Evrópu löndin fóru að ókyrrast og óttast um framtíð sína enda slæm reynsla af valdatíð Rússanna. Þau sóttu um aðild að NATO eitt af öðru af ótta við yfirgang Rússanna og síðar Finnland og Svíþjóð af sömu ástæðu. Þetta öfluga bandalag lýðræðisríkja hefur haldið aftur af einræðisöflunum í heiminum og verið mesta framlag til friðar í heiminum.

1914 var tími stórveldanna. Í Austur Evrópu voru ýmiss minni ríki undir Rússum og Austurríki – Ungverjalandi en landslagið breyttist 1918 eftir tap Rússanna. Þjóðverjar frelsuðu fjölmörg lönd sem voru undir Rússum og hlutu þau sjálfstæði, Eystrasaltslöndin, Pólland, Úkraína og mörg önnur. Úkraína hélt sjálfstæðinu í tvö ár en þá réðust Rússar á Úkraínu og lögðu landið undir sig en þá var enginn sem kom þeim til hjálpar.

1939 gerðu þeir Hitler og Stalín Molotov-Ribbentrop samninginn um skiptingu Austur-Evrópu. Hitler tók vesturhluta Póllands og Litáen.  Rússar réðust á Finna og tóku hluta af landinu í hinu svonefnda „Vetrarstríði“ en Rússar misstu um 350 þúsund hermenn í því stríði. Eftir það, 1940 réðust þeir á Eystrasaltslöndin og lögðu undir sig. Síðan sveik Hitler samninginn og réðist á Rússana. Bandaríkjamenn aðstoðuðu Rússana við að sigra Hitler og sendu þeim 13.000 skriðdreka, 14.000 flugvélar, 400.000 jeppa og milljónir tonna af mat og búnaði. Án þess hefðu þeir gjör tapað stríðinu við Hitler. Rússar lögðu undir sig öll Austur-Evrópuríkin og Austur-Þýskaland. Þeir létu ekkert af hendi eftir stríðið og sendu milljónir í Gúlagið og í þrælavinnu og drápu milljónir manna. Þetta voru erfiðir áratugir fyrir þessar þjóðir sem voru undir hæl Rússanna.

Eftir fall Berlínarmúrsins, járntjaldsins 1989 og hrun Sovétríkjanna urðu þjóðaratkvæðagreiðslur í fjölmörgum ríkjum og vildu þau öll með yfirgnæfandi meirihluta fá sjálfstæði og komast undan Rússunum, t.d. kusu yfir 92% Úkraínumanna með sjálfstæði einnig í þeim héruðum sem Rússar segjast vera að frelsa. 1994 var gerður sérstakur samningur milli Breta, Bandaríkjamanna og Rússa. Rússar lofuðu að ráðast ekki á Úkraínumenn en Úkraínumenn þyrftu að láta af hendi öll sín kjarnavopn sem voru yfir 1000 sprengjur og Bandaríkjamenn og Bretar myndu verja landið en við það var ekki staðið. Rússar virða aldrei samninga.

Pútín heldur því fram að NATO hafi lofað að stækka ekki en engin gögn eru til um það því slíkt loforð var aldrei gefið. Austur-Evrópulönd vildu komast í skjól NATO vegna hræðilegrar reynslu af yfirgangi Rússanna og öll aðildarríkin þurftu að samþykkja aðildina.

2008 ráðast Rússar síðan á Georgíu og eyða borgum og drepa marga. 2014 risu Úkraínumenn upp gegn forseta landsins sem var hallur undir Rússa og flýði hann land og strax í kjölfarið réðust Rússar á Krímskagann og tóku án viðbragða Vesturlanda.

Rússar fara ekki leynt með það að þeir ætla sér að endurreisa Sovétríkin og leggja undir sig þau lönd sem þeir höfðu áður haft undir. Þetta er daglegur boðskapur á Rússneska ríkissjónvarpinu ásamt því að hóta að sprengja helstu borgir Evrópu með kjarnorkusprengjum. Áfall lífsins er hrun Sovétríkjanna að mati Pútíns og hans helsta markmið er að endurreisa þau. Hann hefur sjálfur sagt að það verði ekki samið um frið í Úkraínustríðinu svo ekki sé minnst á margra trilljóna virði í ónýttum auðlindum Úkraínu í jarðefnaeldsneyti og góðmálmum sem Pútin ásælist.

NATO er varnarbandalag lýðræðisríkja til að verjast yfirgangi einræðisríkja. Allt sem Rússar segja eru ósannindi. Ekki má gleyma því að Pútín er dæmdur og eftirlýstur stríðsglæpamaður og dagar hans verða senn taldir. Rússland stefnir í þrot. Engin viðskipti eru með Rúbluna og allar hagtölur falla eins og grjót. Hvert flýr Pútin? Fara þeir Assad saman til N-Kóreu?

Fyrirbærið „ekkert“ er ekki til

Alheimurinn er um 5% frumefni (stjörnur, plánetur), um 27% hulduefni og um 68% hulduorka. Hulduefnið er aðdráttarafl og heldur saman vetrarbrautum en hulduorkan þenur alheiminn út. Þetta tvennt eru andstæðir kraftar. Það er hægt að reikna út áhrif kraftanna en vísindin vita ekki hvað þetta er. Ef þessi 5% hið venjulega efni er tekið í burtu yrði alkul, almyrkur, enginn tími, engin hreyfing en samt væri 95% eftir af alheiminum og við myndum segja að þetta væri „ekkert“ eða eins og tíminn fyrir ofurhitann og útþenslu fiseinda fyrir 14 milljörðum ára. Hinn þekkti stjarneðlisfræðingur Brian Cox segir vaxandi fjölda vísindamanna á því að alheimurinn sé aðeins einn fasi af fyrirbærinu og líklega séu atburðir eins og gerðust fyrir 14 milljörðum ára alltaf að gerast og okkar sýnilegi alheimur sé eins og öldutoppur á óendanlegu úthafi eðlisfræðilegra krafta þar sem fyrirbærið ekkert er ekki til og alltaf eitthvað er til staðar sem hefur eðlisfræðileg lögmál. Breski Nóbelsverðlaunahafinn Roger Penrose er á sömu skoðun og telur að ævaforn og risastór svarthol sem eru í alheiminum séu frá fyrri alheimi. Hann telur kenninguna um Miklahvell þurfi endurskoðun því upphafið á núverandi alheimi sé allstaðar ekki upphaf í einum punkti. Hann segir að ef hægt væri að hoppa 46 milljarða ljósára í burtu í hvaða átt sem er eða að jaðri okkar sýnilega alheims verði upplifunin eins og hér og allt sé að fjarlægjast á vaxandi hraða frá þeim punkti. Ennfremur er komið í ljós að alheimurinn þenst ekki út á sama hraða allstaðar sennilega vegna ójafnrar dreifingar hulduorkunnar sem gerir útreikninga á aldri alheims erfiða.
Nóbelsverðlaun voru veitt fyrir að sýna fram á að tómarúm sem við gjarnan köllum ”ekkert” þ.e rými án efna ána fiseinda hefur þyngd sem vekur mikla furðu.

Það eru um 2 trilljónir vetrarbrauta í sýnilegum alheimi sem er aðeins lítið brot eða dropi í hafinu. Webb sjónaukinn hefur fundið nokkrar vetrarbrautir nánast jafn gamlar alheiminum, þær eru margfalt stærri en vetrarbrautin okkar en talið er að það taki milljarða ára að mynda slíkar vetrarbrautir. Þetta hefur sett vísindasamfélagið í uppnám. Erum við hugsanlega að sjá inn í annan alheim? Allavega kallar þetta á endurskoðun á upphafi alheims en það sem vitað er að alheimurinn var þéttur og ofurheitur á ákveðnum tímapunkti.

Brian Cox segir að það sé álit vísindamanna að um 5% sólkerfa í vetrarbrautinni geti borið líf eða um 20 milljarðar sólkerfa af 400 milljörðum sólkerfa í vetrarbrautinn. Stærstu þekktar vetrarbrautirnar eru með 10 trilljónum sólkerfa. Ef vitsmunalíf er sjaldgæft eða 1 á móti 20 milljörðum pláneta og við værum ein í vetrarbrautinn þá eru 2 trilljónir plánetna eins og jörðin í hinum vetrarbrautunum í hinum sýnilega alheimi sem hugsanlega að mati bestu vísindamanna er óendanlegur.